1984. Ένα από τα πιο γνωστά κλασικά βιβλία σε όλο τον κόσμο. Ένα βιβλίο που μέσα από την ιστορία του κεντρικού χαρακτήρα Winston μας ταξιδεύει σε μια διαφορετική πραγματικότητα η οποία λαμβάνει μέρος μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο. Μπορεί να έχεις ακούσει για αυτό το βιβλίο μέσα από αποφθέγματα/quotes στο Instagram, όπως «Οι άνθρωποι δεν θα επαναστατήσουν. Δεν θα σηκώσουν το κεφάλι από τις οθόνες τους για να καταλάβουν τι πραγματικά συμβαίνει».
Δυστυχώς τέτοια αποφθέγματα όσο και να τα θαυμάζουμε και να τα αναπαράγουμε στα κοινωνικά δίκτυα, παρερμηνεύουν κατά πολύ το πραγματικό νόημα βιβλίων όπως το 1984. Η εκπληκτική πρόγνωση του Orwell για την παρακολούθηση και καταγραφή της καθημερινότητας μας είναι η πρώτη κουταλιά που προσπαθείς με κόπο να πάρεις από το παγωτό που μόλις έβγαλες από την κατάψυξη.
Στον κόσμο που περιγράφει ο Orwell οι οθόνες δεν βρίσκονται στη μορφή κινητού που προάγονται στο κοινό ως αγαθό. Αλλά σε μεγάλες τηλεοράσεις τοποθετημένες σε σπίτια, καφετέριες, διαδρόμους οικοδομών, οι οποίες παρακολουθούν συνέχεια την τοποθεσία σου και τα λεγόμενά σου. Σε παρακολουθούν τόσο στενά που σε μια σκηνή ο πρωταγωνιστής μας, Winston, βρισκόταν στο σπίτι του και απομακρύνθηκε από το οπτικό πεδίο της τηλεόρασης για να γράψει μερικές σκέψεις στο τετράδιο του που θα θεωρούνταν προδοσία του κόμματος. O «Big Brother» είχε πάντα το βλέμμα πάνω σου.
Σκοπός αυτού του review δεν είναι να αναφερθούμε στην βασική ιστορία του πρωταγωνιστή, δίνοντας παρόλο αυτά μερικές πληροφορίες για τον κόσμο του 1984. Θέλω να κάνω όσα λιγότερα spoilers γίνεται, για εκείνον ή εκείνη που δεν έχει διαβάσει ακόμα το βιβλίο. Σκοπός μας είναι να δούμε βαθύτερα μερικές από τις ιδέες που πραγματεύεται το βιβλίο, μιας και μερικές από αυτές καθίστανται πολύ πιο βασικές από την προσκόλληση στις ηλεκτρονικές συσκευές μας. Επιπλέον,θα είναι ένα εισαγωγικό μέρος για την κατανόηση του κόσμου του 1984.
Ο κόσμος στον οποίο εισάγεται ο αναγνώστης αποτελείται από τρία διαφορετικά τεράστια κρατίδια, Ωκεανία , Ευρασία και Ανατολική-Ασία. Εμάς κυρίως θα μας απασχολήσει το κρατίδιο της Ωκεανίας. Το συγκεκριμένο κρατίδιο το διαχειρίζεται το κόμμα Ingsoc, ένα απολυταρχικό κόμμα με διαμόρφωση πυραμίδας. Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκεται ο Μεγάλος Αδερφός (Big Brother) και στη συνέχεια οι άνθρωποι που είναι πολύ κοντά στο κόμμα (inner party members). Ακριβώς από κάτω βρίσκονται οι άνθρωποι του εξωτερικού δακτυλίου του κόμματος, ενώ στο τρίτο και τελευταίο, πολύ μεγαλύτερο και πλατύτερο σκαλοπάτι βρίσκονται οι υπόλοιποι πολίτες.
Στην δυστοπία του 1984, το κόμμα της Ωκεανίας, αποτελούνταν από τέσσερα υπουργεία
Το υπουργείο της ειρήνης, το οποίο ασχολούνταν με θέματα πολέμου
Το υπουργείο της αλήθειας, το οποίο ασχολούνταν με τα ψέματα
Το υπουργείο της αγάπης, το οποίο ασχολούνταν με τα βασανιστήρια
Το υπουργείο της αφθονίας το οποίο ασχολούνταν με το μοίρασμα των αγαθών, φαγητά κτλ., δηλαδή με την πείνα.
Γυρνώντας πίσω στην πυραμίδα, η διαχείριση του τελευταίου κατά πολύ μεγαλύτερου μέρους της πυραμίδας, δηλαδή των μαζών καθίσταται παραδόξως πολύ εύκολη.
Αλλοίωση των ιστορικών γεγονότων – Το κόμμα πρέπει να έχει πάντα δίκιο
Φυσικά,το κόμμα διαθέτει όλα τα μέσα και τους εργαζομένους για να αλλάξει την ιστορία είτε αναφερόμαστε σε ολόκληρο πόλεμο ή πρόκειται απλώς για μια αφιέρωση στην εφημερίδα με έναν ήρωα πολέμου που δεν υπήρξε ποτέ, με στόχο να νιώσει “η μάζα” περήφανη για τον εαυτό της.
Στόχος ήταν το κόμμα να είχε πάντα δίκιο ή τουλάχιστον να είχε σχεδιάσει το κάθε φαινομενικά απρόβλεπτο συμβάν. Για παράδειγμα, μπορεί η Ωκεανία να είχε συνάψει ειρήνη με την Eυρασία. Αν συνέφερε το κόμμα να κάνει πόλεμο, οι τηλεοράσεις (που παράλληλα παρακολουθούσαν τον κόσμο), οι εφημερίδες και τα κυβερνητικά φυλλάδια δηλώνουν πως πάντα είχαν πόλεμο με την Ευρασία. Όποιος δεν συμφωνούσε με το εκάστοτε δόγμα θεωρούνταν “though criminal” (εγκληματίας σκέψης).
Αν η αστυνομία της σκέψης (though police) συλλάμβανε τον εγκληματία σκέψης φρόντιζε γι’ αυτόν τον άνθρωπο να διαγραφεί σαν μην υπήρξε ποτέ. Φίλοι και γνωστοί δεν τον αναζητούσαν. Το κόμμα είχε αλλάξει ήδη τα στοιχεία του. Το να ψάχνεις κάποιον ή κάποια που δεν υπάρχει ούτως ή άλλως δεν γίνεται. Κάποια στιγμή αυτός ο άνθρωπος έκανε την εμφάνιση του από το πουθενά στο εδώλιο του κατηγορουμένου, μόνο και μόνο για να χαθεί για πάντα.
«Αυτός που ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει και το μέλλον. Αυτός που ελέγχει το παρόν ελέγχει και το παρελθόν» – 1984
Μείωση των λέξεων και των εκφράσεων της γλώσσας
Μια βασική δουλειά που απασχολούσε αφοσιωμένους στο κόμμα ανθρώπους ήταν η πτώχευση της γλώσσας. Εκδίδοντας λεξικά – οδηγούς ανά τακτά χρονικά διαστήματα, περιόριζαν τις λέξεις ή τις αντικαθιστούσαν με συντομογραφίες τους. Όσο λιγότερες εκφράσεις και λέξεις υπάρχουν τόσο πιο δύσκολο να δραπετεύσεις από τις γενικεύσεις και το δίπολο «καλό» – «κακό». Για να εκφράσεις ένα πολύπλοκο σύστημα πολύ συχνά χρειάζεσαι και το αντίστοιχο λεξιλόγιο. Το κόμμα δεν αποσκοπούσε σε αυτό. Αυτό που το ενδιέφερε ήταν να περιορίσει όσο γίνεται την ανθρώπινη έκφραση και να ξέρει ποιοι είναι με το καλό και ποιοι με το κακό.
Εξαναγκάζοντας τους ανθρώπους να μιλάνε «φτωχά», συνεπάγεται ότι θέλεις να σκέφτονται και φτωχά. – ελεύθερη μετάφραση 1984
Τι μου άρεσε στο βιβλίο;
Ο Orwell περνάει τις προσωπικές του απόψεις και ιδέες πολλές φορές μέσα από «χαραμάδες». Μια πρόταση ενός χαρακτήρα, μια αντίδραση του πρωταγωνιστή είναι αρκετές για να αποτυπώσουν τις σκέψεις του. Με αυτόν τον τρόπο διαβάζοντας το 1984 ένιωσα την ανάγκη να μην χάσω ούτε λέξη για να κατανοήσω όσο περισσότερο μπορώ αυτές τις ιδέες.
Κάποια στιγμή ένιωσα ότι το βιβλίο έκανε κοιλιά, για μερικές σελίδες. Πέρασα ένα μικρό στάδιο όπου διάβαζα για να δω πως θα εξελιχθεί η ιστορία. Εκεί που χαλάρωσα και διάβαζα ανέμελος, η ένταση ανέβηκε τόσο απότομα που ένιωσα ότι ξαφνικά βρισκόμουν εκεί, μέρος του βιβλίου, αναπόσπαστο κομμάτι του σκηνικού! Υποθέτω πως ο συγγραφέας έριξε επίτηδες για περιορισμένο χρονικό διάστημα τους τόνους με σκοπό να επανέλθει εξ απροόπτου με την διπλάσια ένταση από τις υπόλοιπες έντονες σκηνές που χαράσσονται στο μυαλό του αναγνώστη.
Ένα ακόμα στοιχείο που ανακάλυψα σε μια δεύτερη ανάγνωση του βιβλίου είναι να δίνει φειδωλά στοιχεία για το τι θα απογίνει τελικά ο κεντρικός χαρακτήρας. Όταν το συνειδητοποίησα, ανατρίχιασα.
Πού μπορείς να βρεις το 1984;
Την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο, μπορείς να αγοράσεις στα ελληνικά το 1984 στην μισή τιμή, 9,54 ευρώ, παραγγέλνοντας το online μέσω διαδικτύου. Αν είσαι λάτρης της αγγλικής γλώσσας μπορείς να το βρεις με 11,99 ευρώ.
Καλή ανάγνωση