Πόσο συχνά ακούτε να χρησιμοποιούνται με (ελαφρά έως έντονα) αρνητική χροιά οι όροι εσωστρεφής και εσωστρέφεια για την περιγραφή ενός ατόμου; Μήπως έχει τύχει να χαρακτηρίσει και εσάς τους ίδιους κάποιος με αυτές τις λέξεις; Ή μήπως τις χρησιμοποιείτε στους εσωτερικούς σας διαλόγους για να περιγράψετε λιγάκι αρνητικά τον εαυτό σας; Εγώ τολμώ να απαντήσω «πολύ συχνά» και «ναι!» στις παραπάνω ερωτήσεις και νομίζω ότι δεν είναι λίγοι αυτοί που θα συμφωνήσουν μαζί μου. Στον αντίποδα, στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες η εξωστρέφεια γενικά τείνει να θεωρείται ένα ατού, μια σημαντική έως απαραίτητη κοινωνική δεξιότητα. Δεν ξέρω πού και πώς ξεκίνησε αυτή η εξωφρενική παρεξήγηση, αλλά ακολουθήστε με σε μια προσπάθεια να την ξεδιαλύνουμε με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται.

Αν αυτό το άρθρο δεν σας καλύψει ή/και θέλετε να μάθετε περισσότερες και πιο επιστημονικές πληροφορίες για την εσωστρέφεια και την εξωστρέφεια, καθώς και την κατάφωρα άδικη προκατάληψη της κοινωνίας υπέρ της μίας πλευράς, σας παραπέμπω στο υπέροχο βιβλίο που με ενέπνευσε και σας συστήνω ανεπιφύλακτα να το διαβάσετε:

Susan Cain – Quiet: The Power of Introverts in a World That Can’t Stop Talking

Πάμε λοιπόν να προσπαθήσουμε να ξεμπλέξουμε τα πράγματα.

Εσωστρέφεια – εξωστρέφεια: η πραγματική τους σχέση και η παρεξήγηση

Καταρχήν να ξεκαθαρίσουμε ότι οι χαρακτηρισμοί εσωστρέφεια (introversion) και εξωστρέφεια (extroversion) δεν ανήκουν σε ένα σταθερό δίπολο, αλλά σε ένα συνεχές φάσμα. Φανταστείτε αντί για δύο τιμές (+/- ή Ι/Ο), μία ευθεία γραμμή με δύο άκρα. Η απόλυτη εσωστρέφεια και εξωστρέφεια είναι τα άκρα αυτής της γραμμής, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι πέφτουμε κάπου ανάμεσα: Είτε πιο κοντά σε ένα από τα άκρα, οπότε μπορούμε να πούμε πως είμαστε σε γενικές γραμμές εσωστρεφείς ή εξωστρεφείς άνθρωποι, είτε πιο κοντά στο κέντρο, οπότε μιλάμε για κάποιον αμφιστρεφή (ambivert) που συνδυάζει στοιχεία και από τις δύο πλευρές του φάσματος, χωρίς να κυριαρχεί ή μία η άλλη.

Με άλλα λόγια, πρακτικά κανείς δεν είναι αμιγώς εξωστρεφής ή εσωστρεφής, απλά αρκετά στοιχεία του χαρακτήρα μας και πολλές συμπεριφορές μας τείνουν προς το ένα ή το άλλο άκρο.

Τι σημαίνουν όμως αυτές οι δύο «ακραίες» λέξεις; Τι διαφοροποιεί θεμελιωδώς έναν εξωστρεφή από έναν εσωστρεφή άνθρωπο; Συνήθως στην καθημερινότητα μας η εικόνα που έχουμε όταν χρησιμοποιούμε τον όρο εξωστρεφής είναι η εικόνα κάποιου που νιώθει άνετα και περνάει καλά όταν είναι με πολύ κόσμο, ακόμη και σχετικά αγνώστους. Κάποιου που είναι φιλικός, ομιλητικός και δείχνει αυτοπεποίθηση. Στον αντίποδα, ο εσωστρεφής θεωρείται ως το ακριβώς αντίθετο: λιγομίλητος, κλειστός, ντροπαλός ή/και ανασφαλής, ο οποίος συνεπώς προτιμάει να περνάει χρόνο μόνος του και δεν του αρέσει ιδιαίτερα να γνωρίζει καινούργιους ανθρώπους.

Παρότι αυτή η αντίληψη για την εσωστρέφεια και την εξωστρέφεια έχει μία βάση και σε ένα βαθμό μοιάζει να επιβεβαιώνεται στις καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις, σας διαβεβαιώ ότι στον πυρήνα της βρίσκεται μία διπλή παρεξήγηση: Αφενός το μπέρδεμα της έννοιας της ντροπαλότητας ή μη κοινωνικότητας με αυτή της εσωστρέφειας και αφετέρου την αυθαίρετη υπόθεση ότι η μία πλευρά του φάσματος είναι γενικά ανώτερη από την άλλη.

Ευαισθησία στα εξωτερικά ερεθίσματα

Στην πραγματικότητα, η διαφορά μεταξύ εσωστρεφών και εξωστρεφών ανθρώπων έγκειται στο εξής: υπό ποιες συνθήκες ξεκουράζονται πνευματικά, πότε δηλαδή επαναφορτίζουν τις ψυχικές τους μπαταρίες.

Ένα εσωστρεφές άτομο κουράζεται πνευματικά σχετικά γρήγορα όταν βομβαρδίζεται από πολλά ερεθίσματα, με τυπικό παράδειγμα ένα μεγάλο πάρτι με πολλούς ανθρώπους, φωνές και μουσική. Χρειάζεται λοιπόν να περάσει χρόνο σε ένα περιβάλλον με λιγοστά ερεθίσματα, τυπικά μόνος του με τον υπολογιστή του, με ένα βιβλίο ή το πολύ με έναν-δύο κοντινούς του φίλους. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ευχαριστιέται τα πάρτι ή ότι δεν του αρέσει να γνωρίζει καινούργιους ανθρώπους, απλά σε τέτοιες συνθήκες «κουράζεται» σχετικά εύκολα.

Ο εξωστρεφής αντιθέτως αναζωογονείται ψυχικά ακριβώς σε τέτοιες συνθήκες, ενώ η μοναξιά κι η απόλυτη ησυχία του προκαλούν πλήξη. Ένας τέτοιος άνθρωπος χρειάζεται ένα περιβάλλον πλούσιο σε εξωτερικά ερεθίσματα ώστε να παραμείνει σε εγρήγορση και να μην βαρεθεί. Έτσι γίνεται καλύτερος και πιο άνετος στις πολλές και επιφανειακές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τείνει να θέλει να είναι το κέντρο της προσοχής.

Αποθεώνοντας την εξωστρέφεια

Στις δυτικές κοινωνίες έχει με κάποιον τρόπο αναπτυχθεί μία εξαιρετικά θετική προκατάληψη για τα εξωστρεφή άτομα και ακριβώς το αντίθετο για τα εσωστρεφή. Η ίδια η λέξη εσωστρέφεια έχει λάβει πλέον μία ξεκάθαρα αρνητική χροιά και έχει λανθασμένα συνδεθεί με άλλες αρνητικά χρωματισμένες λέξεις, όπως ντροπαλότητα και ανασφάλεια.

Για κάποιο λόγο, κυριαρχεί η εντύπωση ότι αυτός που αποδίδει καλύτερα σε περιστάσεις με πολύ κόσμο ή/και αγνώστους έχει ένα σαφές και ξεκάθαρο πλεονέκτημα, ενώ αυτός που απολαμβάνει περισσότερο την ηρεμία και την ησυχία γύρω του… χωλαίνει. Ο άνθρωπος είναι άλλωστε κοινωνικό oν και η ζωή του αποκτά νόημα και σημασία από τον ενεργό ρόλο του μέσα στην κοινωνία, σωστά; Όχι ακριβώς.

Aν δούμε την διαφορά των εννοιών εσωστρέφεια – εξωστρέφεια ως μια διαφορά ανοχής στα πολλά και έντονα ερεθίσματα (όπως την ορίσαμε παραπάνω), αντί για μια διαφορά κοινωνικότητας, ίσως γίνεται πιο εύκολο να διακρίνουμε ότι κανένα από τα δύο άκρα του φάσματος δεν υπερέχει συνολικά.

Η εσωστρέφεια έχει ξεκάθαρα πλεονεκτήματα

Ναι, μεγάλο κομμάτι της ζωής μας εξαρτάται και επηρεάζεται από τις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις, όχι όμως τόσο από την ποσότητα, όσο από την ποιότητα και το βάθος τους. Ο εξωστρεφής μπορεί να είναι η ψυχή του πάρτι, να έχει πολλούς φίλους με τους οποίους θέλει να περνάει το μεγαλύτερο μέρος της μέρας του και να εκφράζει με σιγουριά και αυτοπεποίθηση τη γνώμη του, αλλά πλήττει αν χρειαστεί να μείνει πολύ ώρα μόνος με τις σκέψεις του ή απλώς με ένα βιβλίο. Τη μία πλευρά τη βλέπουμε και τη θαυμάζουμε, αλλά η άλλη σχεδόν αγνοούμε ότι υπάρχει.

Καλή η κοινωνικοποίηση και σε ένα βαθμό απαραίτητη, αλλά δεν έχουν εξίσου αν όχι μεγαλύτερη σημασία η περίσκεψη και το να ακούς πραγματικά τους άλλους ανθρώπους; Αν ένας εσωστρεφής υστερεί στην ενεργή και διαρκή κοινωνικοποίηση, υπερέχει στα άλλα δύο. Και οι μεν και οι δε σημαντικές δεξιότητες, αλλά οι εσωτερικές και εγκεφαλικές δεξιότητες δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά και δυστυχώς παραμελούνται σε μια κοινωνία που μοιάζει να έχει εμμονή με τα εξωτερικά προσχήματα και το κοινωνικό status, λες και αυτά σήμαιναν ποτέ τίποτα ουσιαστικό αν δεν συνοδεύονταν από αντίστοιχο πνευματικό και νοητικό περιεχόμενο.

Κακώς γενικεύω βέβαια, το ζήτημα έχει πολύ περισσότερες πτυχές, αλλά προσπαθώ να το αποδώσω όσο πιο απλά γίνεται. Και αν διακρίνετε μία συναισθηματική φόρτιση, είναι επειδή μου πήρε χρόνια να ξεμάθω (ας είμαστε ειλικρινείς, ακόμη το παλεύω) τις ανοησίες που μου έχουν μάθει: Ότι είναι κακό να θέλω να μείνω στο σπίτι ένα σαββατιάτικο βράδυ αντί να βγω να γλεντήσω. Ότι είναι πρόβλημα να μείνω μόνος έστω και για ένα εικοσιτετράωρο. Ότι αν δεν μπορεί να ακουστεί μέσα στην οχλοβοή του πλήθους η άποψη μου, τότε αυτή δεν αξίζει και τόσο πολύ. Ότι την εσωστρέφεια μου πρέπει να την ξεφορτωθώ κάπως ή τουλάχιστον να την καταπνίγω σε καθημερινή βάση.

Εξωστρεφείς προκαταλήψεις

Βλέπετε που έγκειται η παρεξήγηση; Μια παρεξήγηση που καθημερινά καταπιέζει και γεννά ενοχές σε εσωστρεφείς ανθρώπους όλων των ηλικιών. Ανθρώπους των οποίων το συγκριτικό πλεονέκτημα εκδηλώνεται σε πιο ιδιωτικά και ήσυχα περιβάλλοντα και φαίνεται στην ήρεμη κατανόηση κι όχι στην αδιάκοπη λογοδιάρροια. Ανθρώπους που θέλουν απλά να είναι ο εαυτός τους και αυτή η παράλογη παρεξήγηση τους πνίγει.

Αφήστε λοιπόν τα παιδιά σας και φίλους σας να εκδηλώνουν άφοβα την εσωστρέφεια τους και μην χειροκροτάτε πιο πολύ την εξωστρέφεια… Και οι δύο πλευρές έχουν κάτι ιδιαίτερο να προσφέρουν, και οι δύο κάπου υστερούν. Αν κάποιο κομμάτι του φάσματος υπερέχει θεωρητικά, τότε αυτό είναι ίσως η μέση: τα άτομα που μπορούν από τη φύση τους να κρατήσουν τα πλεονεκτήματα και των δύο άκρων χωρίς να παραλύουν από τα αντίστοιχα και αναπόφευκτα μειονεκτήματα.

Όλοι οφείλουμε και μπορούμε να διαχειριστούμε καλύτερα τις αδυναμίες μας αλλά όχι με ενοχές και στίγμα για όσους δεν τα καταφέρνουν και τόσο καλά. Επίσης έχουμε το δικαίωμα να νιώθουμε εντάξει με τις αδυναμίες μας και να εκτιμάμε τα δυνατά μας σημεία. Κανείς δεν είναι τέλειος και κανείς δεν είναι ελαττωματικός. Όλοι είμαστε διαφορετικοί. Όλοι είμαστε άνθρωποι.