Ο καίριος ρόλος των συναισθημάτων στην ανθρώπινη νοημοσύνη

Αρθρογράφος: Γιάννης Γεωργιάδης. Διαβάστε το blog του Γιάννη «HEAR ME OUT»  και ακολουθήστε τον στο Facebook και Twitter

Όλοι μας είμαστε αρκετά εξοικειωμένοι με την έννοια του IQ (Intelligence Quotient) ως ένα αρκετά συχνά χρησιμοποιούμενο μέτρο αξιολόγησης της ανθρώπινης ευφυΐας. Αν και οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε κάνει κάνει κάποιο IQ test στη ζωή μας, καταλαβαίνουμε πολύ καλά τι σημαίνει να έχει κάποιος χαμηλό ή υψηλό IQ: θεωρείται ότι έχει υψηλή ή χαμηλή νοημοσύνη… κοινώς είναι χαζός ή έξυπνος αντίστοιχα.

Πιο συγκεκριμένα, τα IQ test αξιολογούν διάφορα στοιχεία, όπως γνώσεις, λεξιλόγιο, μαθηματικές δεξιότητες, κριτική & αφηρημένη σκέψη σε ποικίλους συνδυασμούς και με διαφορετική βαρύτητα Παρότι κάθε ένα από αυτά τα στοιχεία ρυθμίζεται από ποικίλους παράγοντες (εν πολλοίς άγνωστους) του ανθρώπινου μυαλού, δεν παύουν να έχουν όλα έναν καθοριστικό κοινό παρονομαστή: την λογική. Μας φαίνεται προφανές έως αυτονόητο ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη (άρα και η αξιολόγηση της) κυβερνάται από την λογική, αλλά είναι όντως αυτή η μόνη που καθορίζει το πόσο ευφυής είναι κάποιος;

Αν εξετάσουμε προσεκτικά την καθημερινότητα μας, μπορούμε εύκολα να διαπιστώσουμε τον κεντρικό ρόλο που παίζουν σε αυτή τα συναισθήματα μας. Από τις ίδιες μας τις εμπειρίες δεν διαπιστώνουμε συνεχώς ότι η λογική και το συναίσθημα αντιμάχονται συνεχώς (γιατί πάρα πολύ συχνά διαφωνούν) για την κυριαρχία στη λήψη αποφάσεων; Τα συναισθήματα μας δεν είναι ο λόγος που όλοι κάποιες φορές συμπεριφερόμαστε λίγο έως τελείως παράλογα, αντίθετα δηλαδή σε ότι επιτάσσει η λογική; Ο θυμός που δεν μπορούμε να ελέγξουμε και υπό την επίρροια του λέμε ή κάνουμε πράγματα που οικτρά μετανιώνουμε αργότερα, η χαρά που δεν μας φαίνεται ποτέ αρκετή, η βαθιά στεναχώρια που δεν μπορούμε ακριβώς να εξηγήσουμε με λόγια, το άγχος που μας βαραίνει ανυπόφορα και μας πνίγει, η σημαντική απόφαση που δεν ξέρουμε αν πρέπει να πάρουμε βασιζόμενοι σε αυτό που μας λέει το μυαλό ή η καρδιά μας… Η ζωή μας κυβερνάται σε μεγάλο κομμάτι από τα συναισθήματα μας, συχνά σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ότι θα επιθυμούσαμε. Υπό αυτό το πρίσμα αντιλαμβανόμαστε ότι η διαχείριση του συναισθηματικού μας κόσμου παίζει τεράστιο ρόλο σε ότι κάνουμε, κι όμως συχνά αδυνατούμε να ελέγξουμε ή ακόμη και να κατανοήσουμε ότι αισθανόμαστε.

Η σημασία των συναισθημάτων για την ανθρώπινη νοημοσύνη έχει βέβαια αποδειχθεί και επιστημονικά. Αν κι όχι ο πρώτος που έχει αμφισβητήσει την απόλυτη κυριαρχία της λογικής στην ανθρώπινη ευφυΐα (σίγουρα όμως το έχει κάνει με πρωτόγνωρη επιτυχία και απήχηση για την εποχή του) ο Daniel Coleman με το βιβλίο του Emotional Intelligence, why it can matter more than IQ ορίζει και αναλύει ουσιαστικά τον όρο Συναισθηματική Νοημοσύνη (Emotional Intellingence – ΕΙ) ως το μεγάλο αντίπαλο δέος του IQ, εξηγώντας ότι αυτά είναι τα δύο βασικά στοιχεία που καθορίζουν τον βαθμό της ευφυΐας ενός ανθρώπου. Έκτοτε, η σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης έχει αναγνωριστεί κι επιβεβαιωθεί πολλές φορές και αποτελεί μία γενικά αποδεκτή αλήθεια στον χώρο της σύγχρονης ψυχολογίας.

Ωστόσο, η αντίληψη των περισσότερων από εμάς για τα συναισθήματα σε σχέση με τη λογική μας παραμένει βαθιά εσφαλμένη και σε μεγάλο βαθμό προβληματική. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μία θεμελιώδης δεξιότητα η οποία (όπως έχει αποδειχθεί και για το IQ άλλωστε) δεν είναι σταθερή και αμετάβλητη στη διάρκεια της ζωής του κάθε ανθρώπου. Φυσικά, κάποιοι την έχουν ανεπτυγμένη από τότε που θυμούνται τον εαυτό τους κι άλλοι δεν έχουν καταφέρει να την καλλιεργήσουν επαρκώς έως καθόλου. Το βασικό μας λάθος όμως είναι ότι αντιμετωπίζουμε τα συναισθήματα σαν κάτι μυστήριο, ακατανόητο και κυρίως κάτι που δεν είναι στον έλεγχο μας. Μας φαίνεται φυσικό να μην μπορούμε να τα ελέγξουμε, ωστόσο ανεξέλεγκτα συναισθήματα οδηγούν εύκολα σε εκρήξεις βίας, παθολογικές ανθρώπινες σχέσεις, ψυχικές παθήσεις, βαθιά δυστυχία και πολλές άλλες σοβαρές, συχνά ανεπανόρθωτες βλάβες στις ζωές μας.

Η συναισθηματική νοημοσύνη αντιθέτως απαιτεί να κατανοούμε ουσιαστικά τα συναισθήματα μας και να ξέρουμε να τα διαχειριζόμαστε με τον πιο ωφέλιμο τρόπο για εμάς και τους γύρω μας. Όχι να τα καταπιέζουμε και να τα αποδιώχνουμε στα έγκατα της ψυχής μας (γιατί έτσι απλώς συσσωρεύονται) αλλά ούτε και να τα αφήνουμε ανεξέλεγκτα να κυριαρχούν στη ζωή μας. Έτσι, η συναισθηματική νοημοσύνη θα πρέπει να καλλιεργείται συστηματικά κι από όσο το δυνατόν μικρότερη ηλικία, ώστε οι ενήλικες να έχουν ένα επαρκές συναισθηματικό ρεπερτόριο και να γνωρίζουν τους καταλληλότερους τρόπους να το αξιοποιούν. Η χαμηλή συναισθηματική νοημοσύνη γεννά πολλά προβλήματα και κάνει τη ζωή μας αχρείαστα δύσκολη και περίπλοκη, μάλλον σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι το χαμηλό IQ.

Δυστυχώς, κανένα μέρος της σύγχρονης (προ)σχολικής εκπαίδευσης (και συνήθως ούτε της διαπαιδαγώγησης στο σπίτι) δεν εστιάζει ενεργά στην κατανόηση και τον έλεγχο των συναισθημάτων, εν μέρει γιατί κι οι ίδιοι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μας δεν διδάχτηκαν ποτέ αυτή την πολύτιμη δεξιότητα. Χωρίς δεύτερη σκέψη λοιπόν θα πρότεινα σε όλους μα όλους τους ανθρώπους να προσπαθήσουν να κατανοήσουν την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης και να την καλλιεργήσουν ενεργητικά για τους εαυτούς τους και πολύ περισσότερο για τα παιδιά τους. Γιατί μια πραγματική ισορροπία ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα (ή συναισθηματική ωριμότητα αν προτιμάτε) μπορεί να συμβάλει δραματικά στην βελτίωση της ποιότητα ζωής και στην ευτυχία μας.