Υποθέτω πως όλοι λίγο πολύ έχουμε πέσει «θύματα» της κατηγοριοποίησης, όπως επίσης υποθέτω πως αυτό έχει συμβεί και αντιστρόφως με εσάς στην θέση του «θύτη». Από την παιδική μας ηλικία ως το λύκειο, από το κολέγιο μέχρι και το τέλος της ζωής μας, συνηθίζουμε να τοποθετούμε τους ανθρώπους σε κατηγορίες ή η εκ νέου βάπτισή τους με ένα παρατσούκλι που θα τους ακολουθεί ( τουλάχιστον στο δικό μας μυαλό ) για το υπόλοιπο της ζωής μας.
Όμως, ας επιστρέψουμε στην παιδική μας ηλικία. Στοιχηματίζω πως ο καθένας από εμάς είχε τον «χοντρό» ή τον κοκκαλιάρη, το παιδί με τα μεγάλα εκείνα χαρακτηριστικά τετράγωνα γυαλιά ή εκείνο που τραύλιζε, δυσκολευόμενο στην ανάγνωση. Η λίστα συνεχίζεται με πληθώρα χαρακτηριστικών και στερεοτύπων, όπως αυτά εμφανίζονται συχνά πυκνά, με ύφος χιουμοριστικό,σαρκαστικό πολλές φορές σε αμερικάνικες ταινίες.
-Πρόκειται,λοιπόν, για σύμπτωση που έχουμε βιώσει αν όχι όλοι, οι περισσότεροι το φαινόμενο της κατηγοριοποίησης;
Όχι, δεν πρόκειται για σύμπτωση.
-Είναι κάτι για το οποίο θα πρέπει να αισθανόμαστε άσχημα; Είναι κάτι κακό;
Η απάντηση για μια ακόμη φορά είναι όχι. Για την ακρίβεια, ισχύει το αντίθετο. Είναι απολύτως φυσιολογικό! Ο εγκέφαλος μας είναι προγραμματισμένος να λειτουργεί αυτοματικά. Αυτός είναι και ο λόγος που οι άνθρωποι συνηθίζουν να κατηγοριοποιούν σύμφωνα με το γένος, την ηλικία και την φυλετική προέλευση.
Όμως οι ερωτήσεις, ως γνωστός, τείνουν να φέρουν περισσότερες ερωτήσεις.
Γιατί, λοιπόν, ο άνθρωπος έχει προγραμματιστεί να λειτουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο;
Για να το ανακαλύψουμε, θα πρέπει να ταξιδέψουμε εκατομμύρια χρόνια πριν, στην απαρχή της ανθρώπινης εξέλιξης. Πιο συγκεκριμένα, η απάντηση βρίσκεται στον γνωστό σε όλους μας νόμο της φύσης που ορίζει -την επιβίωση του δυνατότερου-.Για την επιβίωση του, ο άνθρωπος ανέπτυξε την ικανότητα αναγνώρισης της απειλητικής ή μη παρουσίας ενός άλλου ζωντανού οργανισμού στον χώρο ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζει ποιος είναι επιβλαβής και ποιος όχι προς αυτόν.
Μετά από αυτό,όμως, το μακρινό ταξίδι στο χρόνο, ας επιστρέψουμε στο σήμερα. Αναμφίβολα, έχουμε εξελιχθεί με το πέρασμα του χρόνου και θεωρούμε πως είμαστε μέλη ενός πολιτισμένου κοινωνικού πλαισίου, σωστά; Διαχωρίζουμε τους φίλους μας από τους γνωστούς μας, τα άτομα που αγαπούμε και νοιαζόμαστε από εκείνα που δε τρέφουμε και τις καλύτερες προθέσεις. Αντίστοιχα, αντιλαμβανόμαστε ποιοι μας αγαπούν και ποιοι προσπαθούν να μας βλάψουν. Μα, ακόμη και αν δε το αντιλαμβανόμαστε δεν είναι θέμα ζωτικής σημασίας, δεν είναι θέμα ζωής ή θανάτου.Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα πως οι ζωές μας δεν εξαρτώνται πλέον από την συνήθεια που είχαμε αναπτύξει για λόγους επιβίωσης εκατοντάδες χρόνια πριν.
Αν σκαλίσουμε,όμως, την επιφάνεια θα παρατηρήσουμε πως στο υποσυνείδητο μας κρύβονται στερεοτυπικές τάσεις που οδηγούν αντίστοιχα σε αυτές τις στερεοτυπικές συμπεριφορές, ξεκινώντας από την παιδική μας ηλικία.
Σύμφωνα, μάλιστα, με μια έρευνα σχετικά με τις ρατσιστικές τάσεις που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Harvard, ένα μεγάλο ποσοστό των συμμετεχόντων, αποδείχθηκαν ρατσιστές. Μερικοί από αυτούς αντέδρασαν αμυντικά επιμένοντας πως κάτι τέτοιο είναι ψευδές και ανυπόστατο· οι περισσότεροι από αυτούς δεν ήθελαν να θεωρούν τους εαυτούς τους ρατσιστές. Εν τέλει, το τεστ αποδείκνυε πως οι ρατσιστικές τάσεις ήταν θαμμένες αρκετά βαθιά στο υποσυνείδητο τους.
Λοιπόν, είμαστε έρμαια του υποσυνειδήτου μας;
Μπορούμε να κάνουμε καθημερινές προσπάθειες αφύπνισης του συνειδητού μας μέρους. Η κατηγοριοποίηση μπορεί να είναι μια πράξη που τελείται σχεδόν αυτόματα(λόγω των στερεοτυπικών τάσεων που προαναφέραμε),όμως μπορεί να οριοθετηθεί από το συνειδητό μέρος του εγκεφάλου, εφόσον βέβαια οι ίδιοι το επιθυμούμε.Άρα μήπως οι στερεοτυπικές αυτές τάσεις (stereotypical bias)αποτελούν μια ακόμη δικαιολογία για επιθετικές και κατ΄επέκταση εγκληματικές συμπεριφορές;